Deze retorische truc moet je eigenlijk gewoon kennen!
Een Whataboutism wordt vaak gezien als een drogreden: een poging om een punt te ontwijken door de aandacht te verleggen naar het gedrag van anderen. Denk aan zoiets als: “Maar zij doen het ook!” Toch is het de moeite waard om deze retorische techniek niet volledig af te schrijven, want een whataboutism kan een diepere laag blootleggen in het debat: het aankaarten van normen en waarden.
Want, als het normen en waarden gaat, dan blijken mensen vaak niet consequent…
Een whataboutism vindt plaats wanneer iemand kritiek ontvangt en deze pareert met een voorbeeld van andermans tekortkomingen. Een klassiek voorbeeld: “Hoe kun je mij bekritiseren voor mijn milieu-impact als jij zelf met het vliegtuig reist?” Op het eerste gezicht lijkt dit een poging om verantwoordelijkheid te ontlopen. Maar dit is vaak niet zo. Het gaat op dat moment vaak meer dan alleen om defensief gedrag.
Appèl op normen en waarden
Een whataboutism roept impliciet op tot consistentie in normen en waarden. Het draait niet alleen om wie er ‘schuld’ heeft, maar om de vraag: welke standaarden hanteren we eigenlijk, en gelden die voor iedereen?
Door een whataboutism te gebruiken, wijst iemand erop dat principes universeel zouden moeten zijn. Als we echter gedrag bekritiseren, dan zouden we dat overal en bij iedereen moeten doen, niet alleen wanneer het ons uitkomt.
Dit maakt een whataboutism bijna altijd terecht.
Het dwingt de gesprekspartner of debatopponent om na te denken over hypocrisie. Gedeelde logica is namelijk een belangrijke voorwaarde om het eens met elkaar te kunnen worden. Neem bijvoorbeeld een land dat een ander veroordeelt voor schendingen van mensenrechten, terwijl het zelf een discutabele geschiedenis heeft op dat gebied. De vraag ‘Wat dan met jouw acties?’ werpt een moreel dilemma op dat niet zomaar genegeerd kan worden.
Leestip:
Er zijn meer begrippen zoals ‘whataboutism’ die het debat vertroebelen!
Wat zeg je tegen iemand die jou een ‘Whataboutism’ verwijt?
Wanneer iemand je verwijt een whataboutism te gebruiken, is het cruciaal om de morele relevantie van je punt helder te maken.
Je kunt dan bijvoorbeeld antwoorden:
“Ik begrijp dat je dit als een whataboutism ziet, maar mijn doel is niet om verantwoordelijkheid te ontwijken of geen antwoord te geven op de vraag die in het debat wordt gesteld. Wat ik probeer te benadrukken, is dat we hier een discussie voeren over normen en waarden. Als deze norm – jouw norm – zo belangrijk is, geldt die dan niet universeel? En zo ja, waarom passen we die dan niet consequent toe?”
Met deze reactie maak je duidelijk dat je geen afleidingsmanoeuvre gebruikt, maar juist de discussie naar een hoger niveau tilt door hypocrisie of inconsistenties bloot te leggen. Door het debat op normen te richten, dwing je de ander om na te denken over de kern van zijn eigen argumenten.
De zwakte van ‘Dat is een Whataboutism!’
Een interessante paradox is dat mensen die ‘dat is een whataboutism’ roepen, vaak de relevantie en waarde van hun eigen argumenten niet goed hebben onderbouwd. Door het label ‘whataboutism’ te gebruiken, proberen ze de kritiek snel weg te zetten zonder inhoudelijk te reageren. Dit kan een zwaktebod zijn: het suggereert dat ze liever de discussie beperken tot hun eigen punt dan de bredere context of inconsistenties in hun standpunt te onderzoeken.
Hierop kun je scherp reageren door te zeggen:
“Jouw verwijt van ‘whataboutism’ verandert niets aan de kern van mijn vraag. Als jij een norm wilt handhaven, moeten we bespreken of die consistent geldt en of je eigen argumenten sterk genoeg zijn om die norm te rechtvaardigen. Anders blijft het oppervlakkige kritiek zonder diepgang.”
Zo maak je zichtbaar dat het verwijt van een whataboutism vaak een poging is om ongemakkelijke vragen te vermijden in plaats van een constructief debat te voeren. En dát mag je (nee, móet je!) in een debat naar voren durven brengen. Simpelweg om de reden dat je een écht debat wilt! En geen nep-debat.
Wil jij ook je debatvaardigheden aanscherpen?
Je bent van harte welkom bij Dé Nederlandse Debatclub in Amsterdam. Doe een keer mee met een clubavond. Wij werken met passie aan belangrijke persoonlijke vaardigheden zoals spreken in het openbaar, pitchen, speechen, argumenteren, jezelf presenteren, debatteren de kunst van het gelijk krijgen. Wanneer zien we je?
Of… kijk eens bij de workshops die wij voor het bedrijfsleven, de overheid, politieke partijen en het onderwijs organiseren!
